082 - Jodenkamp
Zeventien nieuwe bolwerken leverde de grote zeventiende-eeuwse stadsuitbreiding of ‘uitleg’ op. Bij veel van die ‘dwingers’ werden korenmolens gebouwd. Zo ook bij de hier gelegen Ebbingedwinger. Vanaf het Boterdiep was de standerdmolen te bereiken via een ‘molendrift’. In 1747, toen de molen al was verdwenen, werd de achterliggende grond bestemd voor de aanleg van een begraafplaats voor de nog jonge Joodse gemeente. De ‘Jodenkamp’ was berekend op dertien- tot veertienhonderd graven en was nog lang niet vol toen hij in 1827 officieel buiten gebruik werd gesteld. Voortaan werden de Joden begraven op het noordelijk deel van de Noorderbegraafplaats.
Bij de Jodenkamp veranderde de situatie eind 19e eeuw. Tussen 1878 en ’82 werd de vestingwal afgegraven en de vestinggracht veranderde in een ‘verbindingskanaal’ tussen Boter- en Damsterdiep. Rond de Jodenkamp kwam een sloot, die in 1894 weer werd gedempt en vervangen door een muurtje. Directeur Gemeentewerken Mulock Houwer gaf in zijn ‘Plan van Uitleg’ aanvankelijk geen invulling aan het gebied, maar dit veranderde toen het Academiegebouw in 1906 in vlammen opging. Het Rijk reserveerde geld voor een nieuw scheikundelaboratorium en wilde dat laten bouwen ‘tusschen ’t Verbindingskanaal en de oude Israëlitische begraafplaats’.
Het laboratorium verrees in 1910-’12 en onderging in 1927-’28 een grote uitbreiding. Nieuwe uitbreidingsplannen leidden in 1953 tot een grondruil tussen het Rijk en de Nederlandse Israëlitische Gemeente. De laatste kreeg aan de Iepenlaan een stuk grond en de oude Jodenkamp ging naar het Rijk, om een nieuwe uitbreiding van het laboratorium mogelijk te maken. Tussen mei en december 1954 werden het oude toegangspoortje, 55 grafstenen en vele stoffelijke overschotten onder rabbinaal toezicht overgebracht naar het Joodse deel van de Noorderbegraafplaats.
In 1960 was de nieuwe uitbreiding van het laboratorium gereed en later werden nog meer delen van de oude begraafplaats bebouwd. Toen al deze uitbreidingen in 2005 vanwege het CiBoGa-project werden gesloopt, ontdekten medewerkers van de gemeentelijke archeologische dienst dat het ruimen van de oude Jodenkamp in ’54 toch niet zo zorgvuldig was gebeurd als gedacht. De gevonden skeletresten werden begin 2006 herbegraven, in één geval op de Noorderbegraafplaats en de rest in een gezamenlijk graf op de in 1909 geopende Israelitische begraafplaats aan de Iepenlaan. Ter herinnering aan de verdwenen Jodenkamp werd in 2012 dit gedenkteken geplaatst.